De oorsprong van speculaas gaat terug tot de Middeleeuwen in Nederland, waar het traditioneel werd geassocieerd met het Sinterklaasfeest. De naam "speculaas" komt waarschijnlijk van het Latijnse woord "speculum," wat "spiegel" betekent, omdat de koekjes vaak een spiegelbeeld zijn van de afbeelding op de koekplank. Speculoos, een Belgische variant, heeft een minder duidelijke etymologie, maar is een afgeleide van speculaas.
Beide koekjes worden gemaakt met een basis van bloem, suiker, boter en specerijen zoals kaneel, nootmuskaat en kruidnagel. Speculoos bevat vaak ook amandelmeel, wat een extra smaakdimensie toevoegt, terwijl speculaas soms rozijnen bevat. Speculaas is meestal knapperig en bros, vaak in de vorm van Sinterklaas of andere figuren, terwijl speculoos een iets zachtere textuur kan hebben.
Speculaas en speculoos zijn meer dan alleen koekjes; ze zijn een belangrijk onderdeel van de culinaire tradities in Nederland en België. Ze worden vaak geassocieerd met gezelligheid en feestelijke gelegenheden.
Wat de reden ook is, speculoos en speculaas blijven geliefde lekkernijen die harten veroveren over de hele wereld.